Η περίπτωση της Τζεβριέ Εδινερλί που “δεν έπεσε από την σκάλα”, αλλά δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της, έβαλε δυστυχώς και τον τόπο μας στον χάρτη της θλιβερής υπόθεσης των φετινών γυναικοκτονιών, που μετράει, λίγο πριν το κλείσιμο του χρόνου, άλλες 16 περιπτώσεις. Είναι θλιβερό να σκεφτόμαστε επίσης, ότι η πρώτη σύγχρονη παρόμοια υπόθεση που συγκλόνισε το πανελλήνιο, είχε πάλι σχέση με τον νομό μας, κι ήταν αυτή του βιασμού και της δολοφονίας της Ελένης Τοπαλούδη. Τότε φάνταζε απόκοσμη, σήμερα δυστυχώς, τείνει να γίνει θλιβερή συνήθεια – η φίλη μας που θα ανεβάσει σοκαρισμένη στο Facebook μια δημοσίευση ή μια φωτογραφία με την απλή διαπίστωση “Άλλη μια!” και το ερώτημα να πλανάται σε όλους μας: “Μα πότε θα σταματήσει όλο αυτό;”.
Δεν είμαι καθόλου ειδικός, στην εγκληματολογία, στην κατανόηση της πατριαρχίας, στις σπουδές του φύλου, πόσο μάλλον στην ψυχολογία της γυναίκας. Αλλά υπήρχαν κάποιες σκόρπιες σκέψεις από την πλευρά μου εδώ και καιρό, που η υπόθεση της Τζεβριέ Εδινερλί, με έκανε να νιώσω την ανάγκη να τις συστηματοποιήσω και τις μοιραστώ. Γιατί κανένας δεν έχει το δικαίωμα να μένει άλαλος πια.
Η πατριαρχία δεν είναι μια “μοδάτη υπόθεση”, που ανακάλυψαν κάποιες “στριμμένες” για να “κάνουν ντόρο”, όπως απεικονίζονται σκωπτικά και προκατειλημμένα στην “Ρόζα” του Αρκά. Στην πραγματικότητα ήταν τόσο ενσωματωμένη στις αρχαίες κοινωνίες, ώστε ακόμη και οι θρησκείες τους, όταν χρειαζόταν να βρουν έναν φταίχτη για τα κακά του κόσμου άλλον από τον Θεό, αυτή θα έπρεπε να είναι (η) γυναίκα. Η Εύα στον ιουδαϊσμό, η Πανδώρα στους αρχαίους Έλληνες. Αν η θρησκεία αποτελεί μέρος του ιδεολογικού εποικοδομήματος της, μια πατριαρχική δομή, δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο τρόπο να δικαιολογήσει την διαιώνιση της, παρά κατηγορώντας το γυναικείο φύλο για απερισκεψία και δόλο. Ο “σοφός” άντρας έξω για δουλειά, σπουδές, συζήτηση των κοινών στην αγορά, και βέβαια αυτός που θα κατέχει τα αξιώματα. Η “άμυαλη” γυναίκα, κλεισμένη στο σπίτι, να φροντίζει για αυτό και για τα παιδιά, χωρίς γνώμη ή δικαιώματα.
Ήταν πολύ δύσκολο να σπάσει αυτός ο κύκλος, αλλά τα τελευταία 150 χρόνια έγινε εφικτό. Αυτή που ήταν κάτω κι από τον δούλο στην κοινωνική ιεραρχία – πρώτα απέκτησαν δικαίωμα ψήφου οι απελευθερωμένοι μετά τον εμφύλιο πόλεμο έγχρωμοι άντρες, και αρκετά χρόνια αργότερα οι λευκές ή έγχρωμες γυναίκες στις ΗΠΑ – μπόρεσε και απέκτησε δικαιώματα. Στην ψήφο, στα αξιώματα, στις σπουδές, στον επαγγελματικό στίβο, στις σχέσεις, στο να ορίζει το σώμα της. Αλλά συνεχίζουμε να μιλάμε δυστυχώς για πατριαρχία, κι αν θέλουμε και τις αποδείξεις της, είναι 17 νεκρά γυναικεία σώματα μέχρι στιγμής στην Ελλάδα, μόνο αυτή τη χρονιά.
Κι όταν φτάνουμε στο σημείο να μιλάμε για αφαίρεση ζωής, είναι πολύ αργά πια, οι ζωές δεν γυρίζουν πίσω. Οι διαπιστώσεις που έχουν γίνει είναι πολλές, αλλά δυστυχώς δεν έχουν προταθεί τα μέτρα που θα σταματήσουν το κακό. Αλλά αυτά είναι κάτω από το στόμα μας, δεν τολμάμε μάλλον να τα ξεστομίσουμε. Έχω λοιπόν να προτείνω κάποια.
1) Νομική στήριξη της γυναίκας
Μια πολύ γνωστή υπόθεση της εγκληματολογίας είναι αυτή της “θεωρίας του σπασμένου παραθύρου”. Αν αφήσει κάποιος ένα άθικτο αυτοκίνητο αφύλακτο σε μια ξένη γειτονιά, δεν θα του συμβεί τίποτα. Αλλά αρκεί να έχει σπάσει ένα παράθυρο του από πριν, για να γίνει υπόθεση της γειτονιάς, να βανδαλίσει ή να κλέψει οτιδήποτε πάνω σε αυτό έχει αξία. Η θεωρία αυτή επιμένει ότι αν δεν δώσουμε σημασία στην αντιμετώπιση των μικρών σε σημασία αδικημάτων, είμαστε καταδικασμένοι να υποστούμε τα χειρότερα.
Ήταν μια σκληρή κατασταλτικά θεωρία όταν πρωτοεφαρμόστηκε στη Νέα Υόρκη, αλλά μπορεί να βρει πεδίο στην αντιμετώπιση των αδικημάτων κατά γυναικών στην Ελλάδα. Θα πρέπει αυτά να καταγγέλλονται και οι δράστες να τιμωρούνται όσο είναι ακόμη νωρίς, δηλαδή π.χ. στο στάδιο της κακοποίησης, πριν εμπεδωθεί αίσθημα ατιμωρησίας, και φτάσουμε στις γυναικοκτονίες. Να τεθούν σαφείς ποσοτικοί στόχοι για την μείωση των ειδεχθών εγκλημάτων, που θα επιτευχθούν και με την ποινική αντιμετώπιση αυτών σε λιγότερο σοβαρό στάδιο, σε συνδυασμό με την αυστηροποίηση των ποινών για τα ειδεχθή σεξουαλικά εγκλήματα και τις δολοφονίες που ψηφίστηκε πρόσφατα.
Οι γυναίκες πρέπει να διευκολυνθούν για να καταγγείλουν το πιο συνήθες ειδεχθές έγκλημα, που σπάνια κοινοποιείται γιατί είναι επώδυνη η απόδειξη του, δηλαδή τον βιασμό – απαιτείται μεγαλύτερη προστασία τους στα δικαστήρια. Είναι απαραίτητο επίσης να λειτουργήσει μια γραμμή καταγγελιών, για κοινοποίηση από τρίτα πρόσωπα περιστατικών κακοποιήσεων, βιασμών, εκδιδόμενων παρά την θέληση τους γυναικών κτλ. και να γίνεται άμεσα διερεύνηση τους εφόσον φαίνεται να στέκουν.
Και κάτι τελευταίο. Εκτός από την φυλάκιση για ειδεχθή εγκλήματα, που αποτελεί μεν φόβητρο για όποιον σκέφτεται να τα διαπράξει, αλλά όχι αρκετό όπως αποδεικνύεται στην πράξη, θα πρέπει όλα τα αδικήματα κατά γυναικών που αποδεικνύονται δικαστικά, να συνοδεύονται από χρηματική αποζημίωση του θύματος ή της πενθούσας οικογένειας – είτε αφορούν σεξουαλική παρενόχληση, είτε κακοποίηση, εξαναγκασμό σε πορνεία, βιασμό, δολοφονία κτλ. Με μια σημαντική εξαίρεση στο συνήθες καθεστώς των αποζημιώσεων – ένα μέρος οπωσδήποτε ή ολόκληρη η αποζημίωση προς το θύμα, εφόσον ο θύτης δεν δύναται να την αποπληρώσει, πρέπει να την πληρώνει η ελληνική πολιτεία. Γιατί λειτουργεί ως αντανάκλαση της κοινωνίας, που είναι συνυπεύθυνη για την την κακή διαπαιδαγώγηση, την αδιαφορία, την ανοχή, την συγκάλυψη, που προηγήθηκε των αδικημάτων.
2) Ανεξαρτησία της γυναίκας
Αν και πρέπει οπωσδήποτε να μιλάμε για την ανάγκη στήριξης της οικογένειας, στην Ελλάδα της υπογεννητικότητας, υγιής οικογένεια δεν μπορεί να υπάρξει, όταν υπάρχει οικονομική εξάρτηση με ταυτόχρονα αισχρή συμπεριφορά του άντρα προς την γυναίκα – ο γάμος πρέπει να είναι υπόθεση αγάπης και αρμονικής συμβίωσης δύο ανθρώπων και μόνο. Χρειάζεται λοιπόν και πολιτική διαζυγίου – αυτό σημαίνει στήριξη των γυναικών χωρίς ή με χαμηλά αμειβόμενη εργασία που θέλουν να χωρίσουν τους κακοποιητικούς ή γενικά άσχημα συμπεριφερόμενους άντρες τους, με προγράμματα επιδοτούμενης επανακατάρτισης και βοήθειας για επανείσοδο στην αγορά εργασίας. Ώστε η απόφαση της γυναίκας να παραμείνει σε ένα γάμο, να είναι αποτέλεσμα της αμοιβαίας αγάπης, και όχι της ανοχής σε κακομεταχείριση που μπορεί να γίνει ακόμη και θανατηφόρα, με αντάλλαγμα την ψευδαίσθηση μιας οικονομικής ασφάλειας.
3) Ισοτιμία της γυναίκας
Η ισότητα των γυναικών με τους άντρες είναι νομικά κατοχυρωμένη στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια. Όμως de facto μιλάμε για μια αντιπροσώπευση σε θέσεις ευθύνης, σε πολιτικούς και επιχειρηματικούς θεσμούς π.χ., που δεν ξεπερνάει το 20%, από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη. Κι αν οι περισσότερες γυναίκες θέλουν να κερδίσουν αυτές τις θέσεις με την αξία τους, παρ’ ολ’ αυτά, ευθύνη μας είναι, μέχρι η κοινωνία να εμπεδώσει ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει, να τις βοηθήσουμε να αντιπροσωπευτούν στους θεσμούς, βοηθώντας και τους θεσμούς να αποκτήσουν γυναικεία οπτική – που είναι πολύτιμη, κι όχι “ελαφρόμυαλη”. Χρειάζεται να τεθούν σαφείς ποσοτικοί στόχοι για την επαρκή αντιπροσώπευση των γυναικών σε θέσεις ευθύνης, με βάση τουλάχιστον την συμμετοχή τους σε κάθε χώρο ξεχωριστά. Από τον πιο μικρό φορέα που θεωρεί σημαντικό το θέμα, μέχρι την κεντρική πολιτική σκηνή.
4) Καταπίεση της γυναίκας
Αν θέλουμε να εμπεδώσουμε μια άλλη σχέση αντρών-γυναικών στο μέλλον, δεν μπορούμε παρά να ξεκινήσουμε από το σχολείο, στα νεαρά μυαλά που βλέπουν φανερά την άνοδο της γυναίκας στην διαβαστερή συμμαθήτρια τους, που περνάει συνήθως σε μια καλύτερη σχολή από αυτούς, αλλά πολλές φορές αρνούνται να την αποδεχθούν, διαπαιδαγωγημένα άσχημα από την οικογένεια τους. Είναι επιβεβλημένο λοιπόν την Ημέρα της Γυναίκας, να γίνονται επίσημες σχολικές εορτές, με συζητήσεις που να έχουν σχέση με τις σύγχρονες έγνοιες των γυναικών και τις κατακτήσεις τους. Ώστε και τα νέα κορίτσια να έχουν συναίσθηση των δικαιωμάτων τους, του αγώνα που δόθηκε για αυτά και του αγώνα που έχει να δωθεί στο μέλλον, όσο και τα νέα αγόρια να έρχονται στην θέση τους.
Επίσης αν η θρησκεία μπορεί να συνετέλεσε στο παρελθόν στην δικαιολόγηση της κυριαρχίας επί της γυναίκας, όντας το μόνο μάθημα που διδάσκει την επίγνωση του καλού και του κακού στο Ελληνικό σχολείο, τα Θρησκευτικά δεν μπορεί να είναι παρά μόνο αυτό για τα οποία τα προόριζε ο Κύριος. Υπάρχουν ακόμη ιερωμένοι που βρίσκουν δικαιολόγηση της πατριαρχικής νοοτροπίας σε ερμηνείες της θρησκείας. Αλλά δεν παύει επίσης, η πιο σοβαρή ίσως γυναικεία οργάνωση στην Ελλάδα, να είναι η Χριστιανική Ένωση Νεανίδων, με τις θέσεις της να ασκούν πολύ μεγαλύτερη επιρροή σε σχέση με την δική τους. Επιστρέφοντας στα Θρησκευτικά, η ελπίδα ενός καινούργιου κόσμου απαλλαγμένου από τα βάσανα και τους καημούς, γεννήθηκε από μία γυναίκα, που ονομαζόταν Παναγία. Αυτά λοιπόν θα πρέπει να είναι η ενσάρκωση της υπόσχεσης για το νέο κόσμο του Θεού, όπου και η γυναίκα θα είναι πια ίση με τον άντρα, όχι αιτία της αμαρτίας όπως στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά η προσωποποίηση της καλοσύνης και της αγάπης, που αυτός είναι γραμμένο στα Ευαγγέλια ότι θα πρεσβεύει.
Ένα μάθημα που πρέπει να μπει στα σχολεία επίσης είναι η εξειδίκευση της Ψυχολογίας στην διαχείριση διαπροσωπικών σχέσεων. Πρακτικά, πως χειρίζεσαι την απόρριψη, αποδεχόμενος ότι η αγάπη είναι κάτι που πρέπει να είναι αμοιβαίο, την σύναψη νέας σχέσης και την ζωογόνηση της, τον χωρισμό, τις φιλίες, τις επαγγελματικές επαφές κτλ. Η ταπεινή μου εμπειρία, είναι ότι ειδικά η απόρριψη και ο χωρισμός ή ακόμα και η πρόθεση χωρισμού από την γυναίκα, “τρελαίνουν” πολλούς άντρες, ιδιαίτερα στις νεαρές ηλικίες, πριν αποκτήσουν την εμπειρία ολοκληρωμένων μακροχρόνιων σχέσεων ή του γάμου. Αλλά τα νέα παιδιά μπορεί και πρέπει να μάθουν ήδη από την εφηβική τους ηλικία, να διαχειρίζονται τις δύσκολες φάσεις των σχέσεων με το άλλο φύλο πιο “πολιτισμένα”. Κάτι που εκτός από βαριά λόγια που δεν χρειάζεται να ειπωθούν, θα έχει αντανάκλαση και στον αριθμό των αδικημάτων κατά γυναικών στο μέλλον.
Είναι τα λίγα που μπόρεσα να σκεφτώ, εκτός από το να εκφράζω το σοκ όλων μας, για το σε τι κοινωνία φτάσαμε να ζούμε. Το παρόν μοιάζει τόσο επίφοβο, αλλά μπορούμε να ελπίσουμε στο μέλλον. Φτάνει να διαμορφώσουμε τους όρους, ώστε να μπορεί να είναι μόνο καλύτερο.
Δημοσιεύτηκε αρχικά στην Εφημερίδα “Γνώμη”
